Prevela: Katarina Atanacković
Jedna od najuočljivijih karakteristika nedavnih arapskih ustanaka je to da islamski opozicioni pokreti nisu na njihovom čelu. Činjenica da nisu preuzeli vodeću ulogu interesantna je s obzirom na to da su islamske grupe, još od raspada većine levo orijentisanih stranaka u muslimanskim društvima za vreme Hladnog rata, bile najistaknutiji izvor neslaganja protiv jednog broja autoritarnih režima, posebno u Severnoj Africi i na Bliskom istoku. Ipak, u zemljama kao što su Tunis i Egipat, zagovornici An Nahde i Muslimanskog bratstvo će verovatno dobro raditi u novim post-autoritarnim sredinama. Ovo je dovelo do stepena lažne uzbune i islamofobične hiperbole u delovima sveta gde su zastupljeni Zapadni mediji.
Tražeći dalje, vidimo da se islamska politika postepeno menja onim što bismo mogli nazvati Novi islamski populizam. Ako je starija forma bila zasnovana na interesima dugog pada tradicionalne sitne buržoazije koju čine gradski trgovaci, sitni proizvođači robe i ruralne elite, noviji Islamski populizam će verovatno biti konstituisani savez veoma različitih elemenata: marginalizovani delovi buržoazije, ambiciozni i obrazovani članovi nove urbane srednje klase koji su još uvek zaglavljeni u donjem delu društvene hijerarhije, kao i sve veći broj siromašnih stanovnika grada koji se spustio na prostrane i haotične mega gradove kao što su Kairo, Istanbul, i Džakarta u poslednjih nekoliko decenija – tražeći obrazovanje, zaposlenje, kao i obećanje za bolji život. U obe ove forme, međutim, Ummah (zajednica, nacija) je zamišljena kao neka vrsta zamene za „narod“ – koncept koji je sastavni deo svih populističkih imaginacija koji postavlja jedno uz drugo moralno vrle ali marginalizovane mase i grabežljive i predatorske elite.
Efekat promene organizacija kao što je Muslimansko bratstvo – koje je uprkos unutrašnjim kontradiktornostima i dalje najbolje organizovana sila u egipatskom civilnom društvu – je dubok. Zapravo, posledice Novog populizma su već bile vidljive kroz dolazak na vlast Stranke pravde i razvoja u Turskoj (AKP), 2002. godine, u kojoj su vođe Egipatske partije slobode i pravde videle model. Čak i tako daleko kao što je jugoistočna Azija, Indonežanska partija pravde i prosperiteta (PKS) – najuspešnija od mnogih islamski orijentisana partija – dugi niz godina takođe nalazi inspiraciju u AKP uspesima, koja je nedavno treći put uzastopno osvojila opšte izbora, na ubedljiv način. Pored toga što je prigrlila demokratiju, poznato je da je AKP otvoreno nadogradila neoliberalnu ekonomsku reformu na tradicionalnu socijalnu pravdu koja se tiče Islamskog populizma.
Iskustvo AKP-a ne može objasniti bitno umerenije učešće u izbornoj demokratiji kao što su neki sugerisali. Važnije je saznanje da cilj promovisanja socijalne, ekonomske i političke pozicije Ummah-a ne zahteva obavezno islamsku državu, ili onu koja je strogo regulisana šerijatskim zakonom. Cilj se može postići odgovarajućim repozicioniranjem Ummah-a i njegovih političkih i organizacionih zagovornika u odnosu na postojeće stanje i tržište.
Uprkos velikoj podršci od strane siromašnih koji žive u urbanim područjima i rukovodstva koje potiče iz redova ambicioznih članova obrazovane urbane srednje klase, jedan od najvažnijih razloga za uspeh AKP-a je podrška tzv. Anadolijanske buržoazije. Ona se sastoji od kulturno muslimanskih privrednika koji su bili relativno marginalizovani od strane kemalističkog sekularnog birokratskog i političkog establišmenta, od čije strane je veličana brojna buržoazija koja je živela na teritoriji Istanbula. Još važnije, više provinciajalistički ukorenjena buržoazija iz Anadolije je postajala bogatija i snažnija pošto je Turska počela 1980-ih godina da bude orijentisana na izvoz, zasnivajuću svoju stratešku ekonomiju u okviru globalnog tržišta. U slučaju Turske, naravno, i dalje je neustavno agitovati ka islamskoj država i AKP se ne može čak ni identifikovati otvoreno kao islamska partija uprkos tome što je nastala iz davno ustanovljene islamski orijentisanih grupa i mreža. Međutim, nije dokazano da je ovo prepreka za razvoj saveze među klasama koje su uspešno osvojile i zadržale kontrolu vlasti u potrazi za politikama koje poboljšavaju položaj Ummah-a, definisanog u suprotnosti sa sekularnom elitom optuženom za loše upravljanje ekonomijom, autoritarnu praksu kao i za kulturnu rezervisanost.
Situacija u Egiptu je, naravno, nedovoljno stabilna da bi nagovestila da će Muslimansko bratstvo biti uspešno – u stvari, morao je da znatno umanji svoju ulogu u post-autoritativnom okruženju Egipta da ne bi vladalo mišljenje da je preoteo Egipatski ustanak. Ipak, Muslimansko bratstvo je interno transformisano od dana Hasana al Bana ili Sejjid Kutba. On, takođe, može da računa na jaku osnovu podrške iz redova mlade urbane srednje klase, a svakako velikog dela siromašnih koji žive u urbanim delovima grada, koji dovode do relativne dezorganizaciju levičara i Liberalnin snaga. Štaviše, glavni stub Muslimanskog bratstvo je biznis, veliki i mali, koji je podržavao svoje ranije polu-tajne kriminalce u izbornoj politici i, kao rezultat toga, bio je izopšten od strane režima Mubaraka. Muslimansko bratstvo, takođe, vidi demokratiju kao korisno oružje da iskoristi pozicije Mubarakovih saradnika na rukovodećim mestima u ekonomiji.
Međutim, Novi islamski populizam nije uvek tako blizu uspeha. Ako je njegov glavni predstavnik u Indoneziji PKS, jasno je da je stranka daleko od pozicije da dođe do moći. Ovo je samo po sebi interesantno jer jedan izvor njegovih slabosti – u poređenju sa turskim i egipatskim sinonimima – je odsustvo jake kulturne muslimanske velike buržoazije, zbog nastavka dominacije etničko-kineskih elemenata unutar indonežanske buržoazije.
Bilo uspešno ili ne, uspon Novog islamskog populizma ima važne implikacije za osporavanje stereotipa o ciljevima, strategijama i zagovornicima islamske politike u savremenom svetu.
Sociologije 